Żyjemy w czasach, w których firmy walczą o nasze pieniądze. Każda pragnie zarobić, zachęcając nas do zakupu swoich towarów lub usług. Co kilka lat stajemy się również celem zainteresowań polityków, którzy usiłują nas przekonać do swojej kandydatury. Osoby i instytucje, które walczą o nasze względy, nie zawsze postępują w sposób etyczny. Zdarza się, że uciekają się do sztuczek i podstępu. Jak wychwycić próby manipulacji i stać się na nie odpornym?
Popularny błąd wychowawczy a doświadczenie z białym niedźwiedziem
Na początek przyjrzyjmy się często spotykanemu błędowi wychowawczemu. Później pokażemy Ci, jak jego esencja przekłada się na techniki manipulacji. Większość z nas zdążyła zauważyć, że komunikaty takie jak: “Nie garb się” i “Nie myśl o zabawie, tylko o nauce!”, zazwyczaj okazują się bezowocne. Im bardziej prosimy dziecko, aby czegoś nie robiło, tym bardziej ono postępuje wbrew naszej woli. Dlaczego tak się dzieje?
Psycholodzy w takich sytuacjach często odwołują się do doświadczenia z białym niedźwiedziem. Kiedy jego twórca mówił do uczestników eksperymentu: “Tylko nie myśl o białym niedźwiedziu”, jego obraz pojawiał się w umyśle większości osób. Wiele z nich wcześniej nie wpadłoby na to, aby w ogóle poświęcać uwagę temu zwierzęciu. Co przyczyniło się do zaskakującego wyniku eksperymentu?
Dlaczego myślimy o tym, o czym nie powinniśmy myśleć? Jak wykorzystują to manipulanci?
Wyrażenia ze słowem “nie” mają charakter abstrakcyjny. Psycholodzy zauważyli, że najpierw musimy sobie wyobrazić to, o czym nie mamy myśleć lub to, czego robić nie powinniśmy. Tak działa ludzki mózg i nie wynika to z naszej wadliwości, czy wewnętrznej przekory. Niestety, gdy koncentrujemy się na omijaniu przeszkód, bardzo często wpadamy w ich sidła.
Osoby, które stosują techniki manipulacji, bardzo dobrze zdają sobie z tego sprawę. Np. toksyczny partner może powiedzieć nam: “Tylko nie myśl, że z tobą będę po tym, co zrobiłaś”. W rezultacie po jego komunikacie zaczynamy to rozważać, choć wcześniej chciałyśmy od niego odejść.
Narracja na swój temat ma znaczenie
Psycholodzy zauważyli, że duży wpływ na nasze życie wywiera narracja na temat nas, świata i przyszłości. Jeśli mówimy o sobie: “Jestem rozwódką”, to bardzo często nasza samoocena spada. Rozstanie z mężem rozpatrujemy wówczas jako osobistą porażkę. Możemy też powiedzieć: “Jestem singielką”. Wówczas nie tylko zmieniamy nastawienie do samych siebie, ale też odzyskujemy poczucie własnej wartości. Stajemy się dużo atrakcyjniejsze dla potencjalnych partnerów.
Próby manipulacji poprzez odpowiedni dobór narracji
Pamiętajmy o tym, że narracja czasem przypomina próby manipulacji. Np. jeśli rekrutujemy kogoś na stanowisko, na którym wymagana jest znajomość angielskiego, potencjalny kandydat może powiedzieć: “Świetnie dogaduję z obcokrajowcami”. Jest to bardzo ogólne stwierdzenie. Niewykluczone, że ktoś perfekcyjnie zna angielski, ale może też w ten sposób maskować fakt, że w rzeczywistości ledwo ukończył kurs na poziomie A1. Umie się przedstawić i poprosić o zupę. Niekoniecznie radzi sobie ze słownictwem branżowym i bardziej złożonym.
Techniki manipulacji w polityce
Próby manipulacji szczególnie często dają o sobie znać w polityce. Partie wzajemnie się zwalczają. Każdy z przywódców pragnie zostać premierem lub prezydentem. Dążąc do celu, nie zawsze korzysta z rozwiązań etycznych. Czasem ucieka się do tych, które rodzą wątpliwości natury moralnej. Politycy korzystają ze wsparcia specjalistów od NLP. Kiedy mówią: “Nasza partia nie jest homofobiczna”, wysyłają przekaz podprogowy, że inne mają problem z okazywaniem tolerancji mniejszościom psychoseksualnym.
Sztuczki reklamowe jako manipulacja potencjalnym klientem
Reklama ma nas zachęcić do zakupu towaru lub skorzystania z usług. Niekiedy przybiera formę manipulacji. “Jeszcze bielszy”, “bardziej odżywczy”, “łatwiej przyswajalny” – gdy widzimy takie komunikaty, mamy wrażenie, że trafiliśmy na świetny produkt. W rzeczywistości brakuje nam punktu odniesienia. Nie wiemy, z czym porównać poziom bieli i przyswajalności. Z jakich narzędzi skorzystać, wykonując analizę. Twórcy reklamy zachęcają nas, abyśmy sami wypełnili luki myślowe, kierując się własną koncepcją.
Czym jest oburzenie opinii publicznej i jak można dzięki niemu manipulować nastrojami społecznymi?
Media również nie są bez winy. Niektóre dopuszczają się próby manipulacji. Gdy włączamy program informacyjny, często słyszymy, że coś “wywołało oburzenie opinii publicznej”. Jeśli nie przyjrzymy się temu z bliska, możemy przyjąć cudzy pogląd bez pogłębionej analizy. Uznamy, że jakaś praktyka jest szczególnie naganna moralnie, skoro inni odczuwają oburzenie. W rzeczywistości za “oburzenie opinii publicznej” niektórzy biorą reakcję dwóch dziennikarzy zatrudnionych w danej stacji.
Nadmiar pojęć abstrakcyjnych, który odciąga uwagę od zagadnienia
Osoby, które sięgają po techniki manipulacji, często nadmiernie korzystają z pojęć abstrakcyjnych. Z ich komunikatów nic nie wynika. Mówią dużo, używają mądrych słów, wypowiadają się z pewnością i wewnętrznym spokojem. Rodzi to w nas określone emocje. Np. szef może wypowiedzieć parę gładkich zdań, które sugerują, że godnie zapłaci nam za nadgodziny. Zachowajmy jednak ostrożność i dopytajmy o szczegóły, aby nie zmarnować czasu wolnego, pracując “w czynie społecznym”.
Magdalena Kukurowska – copywriterka psychologiczna z wieloletnim doświadczeniem, która z zainteresowaniem zgłębia motywy ludzkich zachowań.
Bibliografia:
- Fexeus H.; Sztuka czytania w myślach; Czarna Owca, 2023
