ADHD to nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi, która ma podłoże genetyczne. Jej objawy ulegają zaostrzeniu wskutek stresu i funkcjonowania w mało sprzyjającym środowisku. Mózg osoby z ADHD działa inaczej. Trudniej mu uzyskać stan skupienia i odfiltrować zbędne bodźce. Z drugiej strony w sprzyjających warunkach i przy ważnym zadaniu wykazuje zdolność do hiperskupienia. Czy ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, jak postulują naukowcy, a może jeden z wielu wzorców funkcjonowania mózgu? Zdania na ten temat są mocno podzielone.
ADHD – zaburzenie neurorozwojowe czy inny rodzaj funkcjonowania mózgu?
Inspiracją do tego artykułu stała się książka Kristin Leer, norweskiej psychiatry, u której zdiagnozowano ADHD, gdy była osobą dorosłą. Jedno z jej dzieci również przejawia objawy nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Autorka ADHD: mózg łowcy i inne supermoce w niezwykle kompleksowy sposób omawia to zagadnienie. Jednocześnie stara się spoglądać na nie z różnych perspektyw. Jej holistyczne podejście stanowi niezwykle ważny głos w walce ze stygmatyzacją osób z ADHD.
Jak rozpoznać ADHD? Problemy diagnostyczne
Objawy ADHD przyjmują różny obraz. Trudno je jednoznacznie rozpoznać nawet doświadczonym psychologom i psychiatrom. Sama autorka, Kristin Leer, przez lata diagnozowała innych pod kątem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Ukończyła w Polsce medycynę i teoretycznie świetnie radziła sobie w życiu zawodowym. Gdy na świecie pojawiły się dzieci, a ona próbowała połączyć pracę z ich wychowywaniem, napotkała na ogromne trudności. Coraz częściej o czymś zapominała. Odwożenie dzieci na zajęcia pozalekcyjne ją przytłaczało, podobnie jak pamiętanie o odpowiedzi na zaproszenia itp.
Najczęściej występujące objawy ADHD
Specjaliści, którzy rozpoznają objawy ADHD, często stwierdzają:
- trudności z poczuciem czasu – osoby z ADHD potrafią zmierzać do pracy i wstąpić na chwilę do piekarni, po czym spóźnić się do biura. Nie lekceważą swoich obowiązków, lecz wdają się w dłuższą rozmowę ze sprzedawcą etc.,
- zapominanie – osoba z ADHD jest wrażliwa na przebodźcowanie. Nadmiar informacji jej nie służy, bo odciąga jej uwagę. Czasem zapomina opłacić rachunki, gdy niespodziewanie dzwoni do niej przyjaciel,
- słowa wyprzedzające myśli – osoby z ADHD często zyskują etykietę niedostosowanych społecznie, gdyż mówią rzeczy niepopularne. Nierzadko głośno myślą, przez co otoczenie negatywnie je odbiera,
- duża potrzeba ruchu – u ludzi z ADHD może występować zespół niespokojnych nóg. Trudno im usiedzieć w miejscu przez dłuższy czas. Po chwili zaczynają się wiercić i spacerować. Nadpobudliwość ruchowa może utrudniać im naukę oraz pracę zawodową,
- niechęć do podejmowania czynności, w których nie widać głębszego sensu – każdy z nas czasem ją odczuwa. Problem polega na tym, że przy ADHD bardzo ciężko zmusić się do niektórych rzeczy. Ktoś może nie lubić wypełniania dokumentów, bo to go nudzi, przez co nie składa w terminie deklaracji podatkowych i ponosi z tego tytułu konsekwencje prawne,
- reaktywność emocjonalna – wiele osób z ADHD ma problem z kontrolowaniem własnej impulsywności. Reaguje w sposób nadmiarowy i nieadekwatny do sytuacji,
- zwiększona wrażliwość na bodźce – hałas, tłum ludzi, nadmiar informacji – wszystko to bardzo mocno obciąża mózg osoby z ADHD. Nie potrafi on odfiltrować rzeczy zbędnych i nadać im priorytetów. W rezultacie człowiek z ADHD szybko czuje się zmęczony i przebodźcowany.
Inny rodzaj funkcjonowania mózgu nie znaczy gorszy
Kristin Leer postuluje, by spojrzeć na nadpobudliwość psychoruchową z deficytem uwagi z nowej perspektywy. Zachęca nas do tego, abyśmy uznali ADHD za inny typ funkcjonowania mózgu. Inny w tym przypadku nie znaczy gorszy.
Nie wszyscy mamy świetnie rozwiniętą wyobraźnię przestrzenną. Nie wszyscy malujemy piękne obrazki. Nie wszyscy piszemy wspaniałe i angażujące teksty. Posiadamy odmienne talenty i po prostu odnosimy się do siebie z szacunkiem. Dlaczego inny typ funkcjonowania mózgu budzi aż tak silne emocje? Czy rzeczywiście zasługuje na to, aby zostać sklasyfikowanym jako zaburzenie neurorozwojowe?
Wysoka wrażliwość przetwarzania sensorycznego – różnice w podejściu
Kristin Leer zwraca uwagę na to, że w Norwegii o ADHD mówi się także w kontekście zwiększonej wrażliwości na bodźce. Ta sama cecha układu nerwowego w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Polsce nosi zupełnie inną nazwę. Nie jest traktowana jako choroba czy dysfunkcja, lecz po prostu właściwość mózgu.
Wysoka wrażliwość przetwarzania sensorycznego została odkryta i opisana przez Elaine Aron. Szacuje się, że nawet 15-20% społeczeństwa ma wysoko wrażliwy układ nerwowy. W rezultacie mocniej reaguje na bodźce i szybciej męczy się z ich powodu. Nie potrafi przepuszczać ich przez wewnętrzny filtr poznawczy. Z drugiej strony osoby wysoko wrażliwe mają świetnie rozwiniętą empatię, poczucie sprawiedliwości społecznej i umiejętność szybkiego dostrzegania zagrożenia. Elaine Aron uważa, że pełniły rolę zwiadowców w dawnych społecznościach. Były niczym kanarek w kopalni. Osobom wysoko wrażliwym nie służą takie czynniki jak hałas, zapach, mocne światło, nadmiar obowiązków, przerywanie pracy i obcisłe ubrania.
Siedzący tryb życia i stres informacyjny
Biolodzy coraz częściej podkreślają, że współczesny styl życia jest niezdrowy i sprzeczny z naszą naturą. Spędzamy całe dnie w pozycji siedzącej, podczas gdy przywykliśmy do aktywności ruchowej. Musimy wywiązywać się z większej liczby obowiązków niż nasi przodkowie. Na dodatek doskwiera nas stres informacyjny. Wszystko to potęguje zmęczenie i pogarsza nasze funkcje poznawcze.
Wady multitaskingu – jak szkodzi nam wielozadaniowość?
Szkodliwy wpływ multitaskingu, czyli wielozadaniowości promowanej przez korporacje, opisali psycholodzy. Badania naukowe potwierdzają, że nie możemy jednocześnie wykonywać 2 czynności. Przełączamy się między nimi, przeskakując od jednej do drugiej. Nasza wydajność spada, częściej też popełniamy błędy.
Jak osoby ADHD dążą do tego, co zdrowe i pierwotne?
Jeśli przyjrzymy się bliżej ADHD, to dostrzeżemy, że nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi to bardziej cecha pierwotna niż zaburzenie neurorozwojowe. Ludzie, u których występuje, podświadomie dążą do tego, co zdrowe i naturalne. Pragną więcej czasu spędzać w ruchu, podobnie jak nasi przodkowie. Jednocześnie mają umysł zwiadowcy, bo wyłapują różne sygnały z otoczenia.
Hiperskupienie i kreatywność – zalety ADHD
Wolą zrobić jedną rzecz w hiperskupieniu, gdy widzą w niej sens, niż kilka bezużytecznych. Angażują się w swoje działanie, co pociąga za sobą świetne rezultaty. Prawdopodobnie ADHD miał van Gogh i Frida Kahlo. Kreatywność to drugie imię tej przypadłości. Pozwala osobom z ADHD dostrzec to, czego inni nie widzą. W hiperskupieniu wielu z nich tworzy wybitne dzieła, innowacyjne rozwiązania i technologie.
Jak żyć z ADHD?
Nie da się zaprzeczyć, że czasem objawy ADHD bywają uciążliwe dla samego zainteresowanego i jego otoczenia. Po części wynika to z braku wiedzy i odpowiednich nawyków. Jeśli mamy świadomość, że łatwo się rozpraszamy, czy to przez ADHD czy przez wysoką wrażliwość przetwarzania sensorycznego, możemy temu przeciwdziałać. Pracujemy w ciszy, która zapewnia nam skupienie. Dzielimy większe zadania na mniejsze. Spisujemy zadania do wykonania i je odhaczamy, aby niczego nie pominąć. Możemy wybrać zawód kreatywny, który daje większą swobodę i niezależność. Podążamy torem tego, co naprawdę nas interesuje, a resztę wykonujemy nawykowo.
Terapia poznawczo-behawioralna i jej rola w kształtowaniu zdrowych nawyków u osób z ADHD
W wykształceniu nawyków i właściwej organizacji życia codziennego pomóc może terapia poznawczo-behawioralna. W opanowaniu impulsów kluczową rolę odgrywa uważność. Niektórzy, aby ukończyć edukację, potrzebują farmakoterapii. Dużym wsparciem okazuje się także zbilansowana dieta, bo niedobór substancji odżywczych zaostrza objawy ADHD.
Spoglądajmy na ADHD jak na pewną cechę mózgu, nie zaburzenie, a rozwiniemy swój naturalny potencjał.
Magdalena Kukurowska – copywriterka psychologiczna z wieloletnim doświadczeniem w branży, która z zainteresowaniem zgłębia motywy ludzkich zachowań.
Bibliografia:
- Aron E.N.; Wysoko wrażliwi; Wydawnictwo Feeria, 2017
- Beck J.S.; Terapia poznawcza: podstawy i zagadnienia szczegółowe; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005
- Honos-Webb L.; Dziecko z ADHD: jak ujarzmić nadmierne pokłady energii; Wydawnictwo Helion, 2008
- Kucewicz K.; Kobiety, które czują za bardzo; Dom Wydawniczy Rebis, 2021
- Leer K.; ADHD: mózg łowcy i inne supermoce; Znak Literanova, 2022
