Początkowo warto zaznaczyć, że obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości nie jest tym samym co zaburzenie obsesyjno-kompulsywne. Wiele osób myli te dwa terminy ze względu na duże podobieństwo w nazewnictwie. Osobowość anankastyczna nie zdradza takich cech jak konieczność powtarzania danego rytuału, np. mycia rąk czy modlitwy. Choć ta nie występuje, ludzie, którzy reprezentują obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości, cierpią z powodu niskiej jakości życia. Dysfunkcyjne przekonania i zachowania uniemożliwiają im rozwój, realizację celów i budowanie satysfakcjonujących relacji międzyludzkich. Wiele z nich nie potrafi czerpać nieskrępowanej radości z seksu. Czym manifestuje się osobowość anankastyczna?
Objawy osobowości anankastycznej – sztywność psychologiczna
Badania psychologiczne wykazały, że osobowość anankastyczna wiąże się z dużą sztywnością psychologiczną. Ludzie, którzy zmagają się z tą przypadłością, bardzo mocno trzymają się pewnych założeń i wartości. Nie wyobrażają sobie, aby modyfikować je, uwzględniając okoliczności. Źle reagują na zmianę i nowość. Chcą mieszkać w jednym miejscu, mieć stałą pracę i jadać obiady w tej samej restauracji.
Osobowość anankastyczna a nadmiarowa potrzeba kontroli
Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości idzie w parze z silną potrzebą kontroli. Człowiek pragnie sprawować ją nad swoimi myślami, emocjami i działaniami. Nie potrafi zwolnić wewnętrznego hamulca i dlatego nie doświadcza orgazmu. Osobowość anankastyczna jest szczególnie narażona na dysfunkcje seksualne, w tym zaburzenia erekcji i ból podczas stosunku.
Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości a nadmierny perfekcjonizm
Stwierdzono, że ludzi, u których zdiagnozowano obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości, cechuje nadmierny perfekcjonizm. Starają się wykonać każde zadanie w sposób idealny. Niektórzy stosują strategię unikową w postaci prokrastynacji, czyli odkładania pewnych spraw na później. Inni nie realizują zadania w terminie, bo nadmiernie koncentrują się na nic nieznaczących detalach. Np. piszą artykuł przez kilka dni, bo skupiają się na doborze odpowiednich słów do każdego zdania. Nie pozwalają sobie na swobodę twórczą, a następnie jej skorygowanie poprzez sprawdzenie tekstu. Powyższy przykład obrazuje dysfunkcyjność perfekcjonizmu. Ludzie, u których zdiagnozowano osobowość anankastyczną, często nie oddają pracy w przewidzianym terminie.
Cechy osobowości anankastycznej. Rezygnacja z przyjemności na rzecz obowiązków
Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości sprawia, że człowiek stara się perfekcyjnie wykonywać swoje obowiązki. Często odbywa się to kosztem jego życia towarzyskiego. Woli zostać w pracy po godzinach, aby dokończyć zadanie i zadbać o każdy niuans. Nie widzi, że jego nadmierny perfekcjonizm pozbawia go rozrywki i przyjemności. Tych ostatnich zresztą sobie odmawia, uważa bowiem, że niewiele znaczą i sprowadzają ludzi na manowce. Dla osobowości anankastycznej wyjście na targi książki stanowi marnowanie czasu.
Objawy obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia osobowości – zbieranie bezużytecznych przedmiotów
Osobowość anankastyczna czasem idzie w parze z syllogomanią, czyli skłonnością do gromadzenia bezużytecznych przedmiotów. Każdy z nas posiada rzeczy, których nie wykorzysta w codziennym życiu, ale mają dla niego wartość sentymentalną. Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości różni się tym, że ludzie nim dotknięci gromadzą np. opakowania po żywności czy metki ubrań. Nie potrafią się z nimi rozstać i wyrzucić ich do kosza, ponieważ wierzą, że jeszcze kiedyś mogą się przydać.
Nadmierna oszczędność a zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywne
Zaburzenie osobowości obsesyjno-kompulsywne zdradza dużą potrzebę kontroli. Ludzie, którzy zmagają się z tą przypadłością, pragną przygotować się na każdą ewentualność. Nie znoszą niespodzianek. Gromadzą pieniądze na czarną godzinę. Nie wydają ich na przyjemności, ale też na zwykłe sprawunki takie jak zakup dobrego żelu do mycia ciała. Uważają bowiem, że mogą zmarnotrawić cenne zasoby, które w przyszłości uratują ich życie.
Nadmiarowa potrzeba kontroli a trudność w delegowaniu zadań
Osobowość anankastyczna wiąże się z tym, że człowiek nie lubi delegować zadań. Sam stawia sobie wysokie standardy. Sprawiają one, że pewne prace nie zostają ukończone w przewidzianym terminie. Obsesyjno-kompulsywnemu zaburzeniu osobowości towarzyszy przekonanie, że inni źle wykonają powierzone im obowiązki.
Sztywne myślenie – problem ludzi z osobowością anankastyczną
Wiele problemów generuje sztywność i upór. Ludzie z osobowością anankastyczną zawsze chcą postępować zgodnie z przyjętym przez siebie schematem, który postrzegają jako słuszny. Choć rozwinęła się u nich angina o podłożu bakteryjnym, uważają, że wystarczy im czosnek. Nie chcą korzystać z antybiotyku, bo ich naczelną wartością jest życie w zgodzie z naturą. Nadmierne usztywnienie nie pozwala im zrewidować pewnych celów w związku z chorobą.
Wysoki poziom asertywności jako utrudnienie we współpracy – osobowość obsesyjno-kompulsywna
Warto zaznaczyć, że osobowość anankastyczną cechuje wysoki poziom asertywności. Mogłoby się wydawać, że stanowi on ogromną zaletę. Pogłębiona refleksja wskazuje jednak na związek między nadmiarową asertywnością a nieumiejętnością współpracy. Obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości sprawia, że człowiek nim dotknięty zawsze chce stawiać na swoim. Jeśli jakieś rozwiązanie mu nie odpowiada, zawsze odmówi jego wdrożenia. Niechętnie dostosowuje się do innych, gdyż nie lubi uległości.
Jakie są przyczyny osobowości anankastycznej?
Psycholodzy wyodrębnili następujące przyczyny osobowości anankastycznej:
- sztywne zasady w rodzinie pochodzenia, jeśli rodzice są bardzo religijni, dziecko może krytycznie odnosić się do znajomych, którzy w piątki jedzą mięso lub zdecydowali się na rozwód;
- brak wspierających relacji z innymi ludźmi;
- praca w zawodzie, który koncentruje się na detalach. Ich przeoczenie pociąga za sobą dużą odpowiedzialność (lekarz, prawnik, księgowy, żołnierz);
- rezygnowanie z przyjemności na rzecz działań przybliżających do perfekcjonizmu. Niekiedy rodzice odmawiają swoim dzieciom wyjść na plac zabaw. Odwożą je na kolejne lekcje baletu czy gry na fortepianie, aby rozwijać ich talent. Wysyłają tym samym swoim pociechom niewłaściwy komunikat.
Jak obsesyjno-kompulsywne zaburzenie osobowości obniża jakość życia?
Sztywność psychologiczna, która idzie w parze z nadmiarową potrzebą kontroli, znacznie utrudnia życie. Zwiększa ryzyko depresji i wypalenia zawodowego. U ludzi z osobowością anankastyczną częściej obserwuje się też stany lękowe. Kiedy jakaś sytuacja wymyka się ich kontroli, odnoszą oni wrażenie, że doszło do wielkiej tragedii. Np. klient od kilku dni nie przesyła zlecenia, o którym wspominał przez telefon. Może tym samym przyczynić się do kumulacji obowiązków, ale nie stanowi to bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia. Nie rodzi też ryzyka utraty pracy. Ludzie z osobowością anankastyczną w takich sytuacjach panikują, bo lubią mieć nad wszystkim kontrolę. Zapominają przy tym, że nie każde zdarzenie udaje się przewidzieć.
Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia osobowości
Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia osobowości daje bardzo dobre rezultaty. Pozwala dotrzeć do dysfunkcyjnych myśli, opinii i założeń. Z pomocą terapeuty pacjent formułuje alternatywne przekonania i bada ich prawdziwość. W miarę postępów, jakie dokonuje w terapii CBT, uczy się zastępować dysfunkcyjne myśli ich bardziej adekwatnymi odpowiednikami. Przeprogramowanie poznawcze, którego dokonuje, wpływa na zachowanie, emocje i reakcje somatyczne klienta. Wszystkie elementy wzajemnie na siebie oddziałują.
Terapia poznawczo-behawioralna w leczeniu osobowości anankastycznej – jakie daje korzyści?
Psychoterapia poznawczo-behawioralna w leczeniu obsesyjno-kompulsywnego zaburzenia osobowości przynosi:
- poprawę jakości życia;
- czas dla bliskich;
- umiejętność cieszenia się z przyjemności bez poczucia winy;
- uzyskanie równowagi między życiem zawodowym a osobistym;
- prawo do popełniania błędów;
- poprawę pracy, zadania są oddawane w przewidzianym terminie.
Terapia CBT pomaga zerwać z myśleniem zero-jedynkowym, czyli często spotykanym zniekształceniem poznawczym. Wystarczy, że artykuł/raport/plan produkcji jest wystarczająco dobry. Oddając go przełożonym, nie ryzykuje się utraty pracy. Pacjent z osobowością anankastyczną często wierzy, że gdy popełni drobny błąd, straci stałe źródło dochodu.
Magdalena Kukurowska – copywriterka z wieloletnim stażem, która specjalizuje się w tematyce psychologicznej. Szczególnie bliskie jest jej ujęcie zagadnień emocjonalnych w nurcie poznawczo-behawioralnym, systemowym i ACT. Stara się nieustannie zgłębiać swoją wiedzę, sięgając po wartościowe i wiarygodne publikacje.
Bibliografia:
- Harris R.; Zrozumieć ACT: terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce; Gdańskie Wydawnoictwo Psychologiczne, 2018
- Padesky C.A., Greenberger D.; Umysł ponad nastrojem: podręcznik terapeuty; Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2004
- Strus W.; Niedojrzałość emocjonalna i moralna a zaburzenia osobowości; Studia Psychologica, 2004, nr 5, s. 273-292
