Posiadamy spore różnice zdań, co bardzo dobrze obrazują rozmowy poświęcone polityce, karmieniu piersią czy środowisku LGBTQA. Niekiedy chcemy skonfrontować swoje przekonania z cudzymi. Choć przygotowujemy się na racjonalne argumenty, widzimy, że w pewnym momencie obie strony okopują się na swoich stanowiskach. Emocje sięgają zenitu. Im bardziej chcemy wykazać, że długie karmienie piersią jest dobre, tym mocniej druga osoba temu zaprzecza. Psycholodzy nazywają to zjawisko efektem bumerangu. Pojawia się on wszędzie tam, gdzie towarzyszą nam silne emocje i chęć podtrzymywania określonej wizji świata. Ponadto warto zwrócić uwagę na efekt potwierdzenia.
Dlaczego lubimy otaczać się ludźmi podobnymi do siebie?
Teoretycznie wszyscy wiemy, że ludzie mają różne zdania, ale chcemy otaczać się tymi, którzy myślą podobnie jak my. Gdy przyjaciel zaczyna głosować na inną partię niż my, nie rozumiemy go. Zakładamy, że daje sobą manipulować, bo za dużo ogląda telewizji itp. Jednocześnie nie widzimy tego, że nasze stanowisko też uległo ugruntowaniu wskutek oddziaływania różnych czynników.
Błędy poznawcze, czyli codzienność każdego człowieka
Błędy poznawcze towarzyszą nam każdego dnia. Przybierają zróżnicowany charakter. Myślenie czarno-białe sprawia, że dostrzegamy tylko skrajne rozwiązania naszego problemu, nie widząc odcienia szarości, który najbardziej odpowiada rzeczywistości. Kolejnym z nich jest efekt potwierdzenia. Podświadomie koncentrujemy się na tym, co pozostaje zgodne z naszymi przekonaniami czy założeniami.
Efekt samospełniającej się przepowiedni
W tym miejscu warto omówić też inne zjawiska psychologiczne. Jednym z nich jest efekt samospełniającej się przepowiedni. W ramach efektu potwierdzenia często nieświadomie zachowujemy się w sposób, który skutkuje wystąpieniem przewidzianych przez nas zachowań. Gdy zakładamy, że ktoś odmówi nam pomocy, zaczynamy rozmowę z pozycji roszczeniowej, przez co tak rzeczywiście się dzieje.
Fałszywy konsensus – czym jest?
Fałszywy konsensus polega na tym, że uważamy określone stanowisko za wspólne całego zespołu. Np. wydaje nam się, że nikt nie podejmie się dodatkowego zlecenia za tak małe pieniądze i skłoni to szefa do zwiększenia środków przeznaczonych na ten cel. Przeżywamy szok, gdy ktoś jednak wyłamuje się i wykazuje wolę współpracy.
Na czym polega efekt przejrzystości?
Efekt przejrzystości ma miejsce wówczas, gdy zakładamy, że nasze intencje są jasne dla wszystkich. Tymczasem każdy z nas odczytuje te same wypowiedzi czy zachowania zupełnie inaczej. Np. uważamy, że skoro pytamy koleżanki, co robi, to ona domyśli się chęci spotkania z naszej strony.
Efekt potwierdzenia – problem naukowców i psychologów
Badania wskazują na to, że efekt potwierdzenia stanowi częsty problem w nauce. Najpierw formułujemy hipotezę, a później staramy się ją udowodnić. Odrzucamy te wyniki, które nam do niej nie pasują, nierzadko robimy to podświadomie. Zdarza się, że w psychologii autor badań wpływa na ich wynik. Nie robi tego celowo, tak po prostu działa ludzki mózg.
Efekt potwierdzenia a emocje podstawowe Ekmana
Badania nad emocjami podstawowymi pokazują, jak działa efekt potwierdzenia w praktyce. Paul Ekman wraz ze współpracownikami uważał, że pewne przeżycia mają charakter uniwersalny. Tych samych emocji doświadczają wszyscy ludzie na Ziemi, a powstają one w określonej strukturze mózgowej i wyrażają się poprzez tę samą mimikę. Czyni je to łatwymi do odczytania. Naukowcy wybrali się do Afryki, aby przyjrzeć się, jak emocje przeżywają tamtejsze plemiona. Mieszkańcy nie znali nazw emocji, którymi posługiwały się zachodnie społeczeństwa, dlatego najpierw im je tłumaczono. Nieświadomie zakodowano w nich łączenie ich nazw z określoną mimiką. Kiedy naukowcy przeszli do testów, członkowie afrykańskich plemion poprawnie przyporządkowali zdjęcia z emocjami do ich nazw. Paul Ekman wykazał tym samym, że jego hipoteza jest prawdziwa. Istnieją emocje podstawowe, które pozostają uniwersalne dla przedstawicieli różnych kultur.
Teoria konstruowanej emocji Lisy Feldman Barrett
Po latach emocje podstawowe zakwestionowała Lisa Feldman Barrett. Zastąpiła je teorią konstruowanej emocji. Podkreśla ona indywidualny charakter naszych przeżyć. Jednocześnie Lisa Feldman Barrett wskazuje na związek między emocjami a naszymi doświadczeniami, stanem zdrowia i wyspaniem się.
Efekt potwierdzenia a spójny obraz własnej osoby
Efekt potwierdzenia ściśle wiąże się z pierwotną potrzebą człowieka, czyli zachowaniem spójnego obrazu własnej osoby. Pieczołowicie dbamy o to, aby nic go nie naruszyło. Aby chronić stworzony przez siebie wizerunek, podporządkowujemy mu wszystkie swoje działania. Wspieramy tym samym zarówno pozytywne, jak i negatywne obrazy siebie samych. Np. nie jestem dokładna, więc pewnie nie poradzę sobie z tym zadaniem. Brakuje mi cierpliwości, dlatego nie naprawię komputera.
Jak działają błędy afektywne?
Nie bez znaczenia pozostają błędy afektywne, które wynikają z naszego nastroju i emocji. Kiedy słyszymy, że musimy iść do szpitala na operację, popadamy w rozpacz. Zakładamy, że nie wytrzymamy do czasu zabiegu, to wszystko zbyt mocno nas stresuje. Oceniamy przyszłość w kontekście teraźniejszości. To teraz perspektywa czekania na operację wydaje się straszna. W rzeczywistości może się okazać, że czas szybko upłynie.
Nastrój wpływa na to, jak filtrujemy bieżące i dawne dane. Jeśli mamy dobry humor, to zakładamy, że uporamy się z czekaniem na operację. Jeśli kiepski, popadamy w rozpacz. Obie tezy potrafimy poprzeć dowodami.
Bibliografia:
- Cyklińska A.; Przewodnik po emocjach; Wydawnictwo WAB, 2022
- Feldman Barret L.; Jak powstają emocje. Sekretne życie mózgu, Wydawnictwo CeDeWu, 2018
