Empatia to zdolność do współodczuwania, która składa się z komponentu poznawczego i afektywnego. Pierwszy sprawia, że potrafimy domyślić się, czego doświadcza druga osoba w danej sytuacji. Np. cierpi i czuje się przygnębiona z powodu nieoczekiwanego rozwodu. Komponent afektywny ma charakter emocjonalny, dzięki niemu też doświadczamy smutku koleżanki, od której odszedł mąż. Za empatię odpowiadają neurony lustrzane. Co wpływa na zdolność do współodczuwania?
Od czego zależy zdolność do współodczuwania? Empatia plemienna
Empatia plemienna to zjawisko, które zostało dość dobrze opisane w psychologii i socjologii. Polega na tym, że współdzielimy emocje z osobami podobnymi do nas. Jeśli jesteśmy młodą, niezależną kobietą, odczuwamy złość, gdy napotkany mężczyzna próbuje ograniczać wolność swojej partnerki, twierdząc, że powinna siedzieć w domu. Empatia ulega osłabieniu, gdy chodzi o ludzi, z którymi nie potrafimy się zidentyfikować. Wielu z nas ma problem, by postawić siebie w położeniu osoby bezdomnej czy uzależnionej.
Od czego zależy empatia? Kondycja psychoemocjonalna
Nasza kondycja psychoemocjonalna wpływa na zdolność do współodczuwania. Jeśli czujemy się przygnębieni, zmęczeni lub sfrustrowani, brakuje nam zasobów, aby skupić się na cudzych emocjach. Koncentrujemy się bowiem na własnych i jest to całkowicie normalne. Psycholodzy podkreślają, aby nie mieć sobie za złe, że w chwilach kryzysu nie potrafimy zdobyć się na empatię.
Zmęczenie empatią i mechanizm obronny, jaki wyzwala
Zmęczenie empatią to coraz częściej spotykane zjawisko, które uruchamia w nas mechanizm obronny. Obecnie widzimy, jak wiele osób cierpi z powodu wojny, terroryzmu, inflacji i chorób nowotworowych. Ich ból staje się dla nas w pewnym momencie trudny do udźwignięcia. Aby przetrwać, musimy nauczyć się odfiltrowywać cudze emocje i nie dopuszczać ich do siebie. Znieczulamy się na nie, aby chronić samych siebie.
Co wpływa na empatię? Spotkanie twarzą w twarz
Kontakt wzrokowy sprawia, że empatia staje się naszym udziałem. Gdy widzimy pełne smutku spojrzenie przyjaciółki, też udziela nam się jej przygnębienie. Staramy się do niej dostroić, aby okazać jej wsparcie. Kontakty twarzą w twarz uruchamiają w nas pokłady empatii. Swoje emocje wyrażamy bowiem poprzez ton głosu, spojrzenie i mimikę. Pisząc z kimś, zostajemy pozbawieni wielu istotnych informacji. Nic dziwnego, że czytając o cudzym smutku, trudniej nam się zdobyć na empatię, niż widząc go na żywo.
Empatia a styl przywiązania
Empatia wykazuje pewien związek ze stylem przywiązania. Osobom, które reprezentują bezpieczny rodzaj więzi, najłatwiej przychodzi współodczuwanie. Mają bowiem dobry kontakt ze swoimi emocjami i potrafią je regulować w zdrowy sposób. W rezultacie nie boją się, że przytłoczy ich cudzy ból.
Jak osoby wysoko wrażliwe mogą radzić sobie z silną empatią afektywną?
Wysoka wrażliwość przetwarzania sensorycznego idzie w parze z wysoką empatią. Zaleca się, aby osoby nią obdarzone nauczyły się technik mindfulness. Uważność pomoże im stonować empatię afektywną, która stoi za gwałtownymi reakcjami emocjonalnymi. Techniki oddechowe pozwalają skoncentrować się na empatii poznawczej, dzięki czemu nie przytłacza nas cudzy smutek.
Uzależnienie a aleksytymia
Osoby uzależnione często cierpią na problemy z empatią. Ktoś, kto nadużywa alkoholu lub substancji psychoaktywnych, nie potrafi współodczuwać, gdyż w centrum jego zainteresowań znajduje się używka. Poza tym nałóg zmienia funkcjonowanie struktur mózgowych, w tym również odpowiedzialnych za empatię. Wykazano, że u 40% uzależnionych występuje aleksytymia, czyli niezdolność do rozpoznawania i nazywania emocji.
Dlaczego psychopata nie odczuwa empatii afektywnej?
Psychopata ma dobrze rozwiniętą empatię poznawczą. Potrafi dostrzec nasz smutek. Niestety zdobytej wiedzy nie wykorzystuje z pożytkiem dla społeczeństwa, ale po to, by manipulować nami w celu osiągnięcia osobistych korzyści. Psychopatom brakuje empatii afektywnej, czyli emocjonalnej, gdyż nie doszło u nich do wykształcenia odpowiednich ścieżek neuronalnych. Z tego względu pozostają oni odporni na psychoterapię. Obecnie leczenie psychopatycznego zaburzenia osobowości napotyka na bariery nie do pokonania.
Magdalena Kukurowska – copywriterka psychologiczna z wieloletnim doświadczeniem, która z zainteresowaniem zgłębia motywy ludzkich zachowań.
Bibliografia:
- Riess H.; Siła empatii. 7 zasad zmieniających życie, pracę i relacje; Wydawnictwo SamoSedno, 2019
