Nasz układ immunologiczny broni się przed patogenami na dwa sposoby: poprzez odporność czynną i bierną. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tworzeniem przeciwciał przeciwko konkretnym drobnoustrojom chorobotwórczym. Natomiast odporność bierna to odruchy wrodzone, np. kichanie, łzawienie oczu oraz lizozym w ślinie. Nasza psychika także stosuje mechanizmy obronne, które dzielimy na pierwotne i wtórne. Dzięki nim potrafimy unieść ciężar trudnych emocji i traumatycznych wydarzeń. Jak działają mechanizmy obronne psychiki? Co warto o nich wiedzieć?
Spis treści:
- Trudne emocje – jak radzi sobie z nimi nasza psychika?
- Idealizacja rodziców jako mechanizm obronny psychiki
- Izolacja, czyli sposób na zdystansowanie się do emocji
- Prokrastynacja a strach przed odrzuceniem – dlaczego odwlekamy niektóre zadania?
- Zaprzeczanie rzeczywistości a lęki egzystencjalne
- Racjonalizacja, czyli wtórny mechanizm obronny psychiki
- Mechanizmy obronne psychiki. Poczucie humoru pozwala przetrwać trudne czasy
- Wyparcie jako strategia adaptacyjna
- Co daje nam odwrócenie rzeczywistości?
- Somatyzacja, czyli gdy stres powoduje dolegliwości fizyczne
- Pierwotne i wtórne mechanizmy obronne psychiki
Trudne emocje – jak radzi sobie z nimi nasza psychika?
Nasze życie składa się z różnych sytuacji i zdarzeń. Niektóre zdają się przerastać nasze zdolności adaptacyjne. Dzieje się tak, gdy zmagamy się z silnym lękiem, ogromnym żalem oraz wspomnieniami, które naruszają obraz własnej osoby. Mechanizmy obronne psychiki pomagają zapanować nad życiem, gdy przetacza się przez nie huragan.
Idealizacja rodziców jako mechanizm obronny psychiki
Dzieci, nawet gdy dorastają i stają się samodzielne, często mają problem, by przyznać nawet przed sobą, że wychowały się w dysfunkcyjnym środowisku. Gdy przychodzimy na świat, pozostajemy całkowicie bezbronni. Nasze życie zależy od rodziców, którzy się nami opiekują. Jeśli nas nie nakarmią, nie przewiną czy nie zareagują, gdy mamy gorączkę, może się to dla nas źle skończyć. Nic dziwnego, że dziecko wykształciło mechanizmy obronne, które mają pomóc zachować idealny obraz rodzica. Jest to strategia adaptacyjna, która ma zwiększyć szanse na przetrwanie. Niestety w dorosłym życiu nie zdaje egzaminu. Bardzo często zachodzi tutaj idealizacja. Np. wmawiamy sobie, że miałyśmy świetną i kochającą matkę, jednak gdy tak o niej myślimy, pojawia się zgrzyt. Wprawdzie nasza rodzicielka dbała o nas, karmiła, zmieniała pieluszki i przytulała, ale nie potrafiła nam zapewnić poczucia bezpieczeństwa. Przez lata trwała bowiem u boku męża alkoholika, który znęcał się nad całą rodziną. Nie chciała od niego odejść, gdyż cierpiała na współuzależnienie. W ten sposób jednak nieświadomie skrzywdziła swoje dzieci. Idealizacja każe nam widzieć tylko jej opiekuńczą twarz. Wymazuje winy matki, których nie sposób pominąć, przepracowując deficyty z dzieciństwa oraz przeżyte traumy.
Izolacja, czyli sposób na zdystansowanie się do emocji
Mechanizmy obronne psychiki często pomagają nam pracować w trudnym zawodzie. Np. pielęgniarki czy lekarze zatrudnieni na OIOM-ie zdają sobie sprawę, że wielu spośród ich pacjentów nigdy nie powróci do zdrowia. Mimo to starają się nieść im fachową pomoc, ordynować odpowiednie leki, przerzucać na drugi bok, aby uniknąć odleżyn itp. Aby jednak nie doprowadzić do załamania nerwowego, pracownicy służby zdrowia często odcinają się emocjonalnie od swoich pacjentów. Izolacja pozwala im przetrwać w tym trudnym zawodzie. Gdyby pozwolili, aby do głosu doszła empatia, prawdopodobnie nie poradziliby sobie z cierpieniem. Trzymanie emocji na wodzy często im pomaga.
Prokrastynacja a strach przed odrzuceniem – dlaczego odwlekamy niektóre zadania?
Prokrastynacja to kolejny mechanizm obronny psychiki, z którego korzysta wielu z nas. Bardzo często odwlekamy wykonanie jakiegoś zadania, bo kieruje nami strach przed odrzuceniem. Np. wysyłam CV do różnych firm, ponieważ szukam pracy. Gdy jedna z nich odpisuje i przesyła mi krótkie zadania rekrutacyjne, zwlekam z ich realizacją do ostatniej chwili. Boję się, że zawiodę oczekiwania potencjalnego pracodawcy i skompromituję się, wykazując się brakiem kompetencji. W gruncie rzeczy jednak tracę szansę na zatrudnienie, ponieważ nie dotrzymuję narzuconego terminu.
Zaprzeczanie rzeczywistości a lęki egzystencjalne
Pandemia pokazała, że lęki egzystencjalne często przyjmują formę zaprzeczania. Wielu z nas czuje się zaskoczonych postawą swoich bliskich i przyjaciół. Osoby racjonalne, które ukończyły studia przyrodnicze, nagle poddają w wątpliwość istnienie groźnego wirusa. Twierdzą, że wymyśliły go koncerny farmaceutyczne, które chcą na nas zarobić. Zaprzeczanie, nawet gdy wielu osobom wydaje się irracjonalne, przynosi ulgę, maskuje bowiem lęki egzystencjalne, z którymi sobie nie radzimy. Niektóre osoby, gdyby musiały się z nimi skonfrontować, prawdopodobnie nie udźwignęłyby tego ciężaru.
Racjonalizacja, czyli wtórny mechanizm obronny psychiki
Racjonalizacja to kolejny mechanizm obronny naszej psychiki, który w przeciwieństwie do powyższych, jest bardziej wyszukany i przez to zapewnia większe zdolności adaptacyjne. Właśnie wyszłaś z gabinetu szefa. Ten po wielu latach ciężkiej pracy zarzucił ci, że w ogóle się do niej nie przykładasz i przez to jesteś nieefektywna. Czujesz się przybita tak druzgocącą krytyką, zwłaszcza że od wielu tygodni zostajesz po godzinach, by ze wszystkim zdążyć. Odnotowujesz też coraz wyższe przychody. Racjonalizacja sprawia, że przestajesz wpędzać się w poczucie winy. Spoglądasz na sytuację trzeźwym okiem i dostrzegasz, że pewnej osobie z firmy zależy na tym, aby objąć twoje stanowisko, przez co kopie pod tobą dołki. Ta świadomość skłania cię do rozglądania się za lepiej płatną pracą, w której cię docenią.
Mechanizmy obronne psychiki. Poczucie humoru pozwala przetrwać trudne czasy
Poczucie humoru, choć niektóre osoby gorszy, zwłaszcza gdy żart pojawia się w poważnej sytuacji, także wpisuje się w strategię obronną naszej psychiki. Np. masz problem z właścicielem wynajmowanego mieszkania, poszukujesz wyjścia z sytuacji, ale pojawia się impas. Spotykasz się z przyjaciółką i nagle zaczynasz sobie żartować z osoby, która stanowi źródło komplikacji w twoim życiu. Wystarczy niewiele, czasem zabawne określenie odzwierciedlające postawę właściciela mieszkania. W ten sposób rozładowujesz stres i, co ciekawe, nierzadko wpadasz na rozwiązanie problemu.
Wyparcie jako strategia adaptacyjna
Rozpatrując mechanizmy obronne psychiki, uwzględnić należy wyparcie. To często pojawia się wówczas, gdy nie akceptujemy jakiejś prawdy o sobie. Np. od zawsze interesowały nas kobiety, chociaż umawiałyśmy się na randki z mężczyznami. Z jednym nawet rozwiodłyśmy się pół roku temu. Choć z fascynacją spoglądamy na przedstawicielki własnej płci, to wmawiamy sobie, że to całkowicie naturalne, po prostu rzadko spotyka się atrakcyjnego fizycznie faceta, który jest dojrzały emocjonalnie. Tak działa wyparcie własnej orientacji psychoseksualnej. Czasem konfrontacja z rzeczywistością oznaczałaby stoczenie bojów ze wszystkimi bliskimi nam osobami. Część krewnych mogłaby nas odrzucić, wiedząc, że jesteśmy lesbijkami. Wyparcie sprawia, że niektórzy geje biorą ślub z kobietą, a brak życia seksualnego w małżeństwie tłumaczą niskim libido czy nadmiarem pracy.
Co daje nam odwrócenie rzeczywistości?
Często pomaga nam też odwrócenie rzeczywistości. Np. boimy się utraty pracy po konflikcie z szefem. Bardzo jej potrzebujemy, ponieważ stanowi jedyne źródło środków finansowych. Niemniej, aby oswoić lęk, spoglądamy na problem z innej perspektywy. Dostrzegamy, że szef ma więcej do stracenia, nie znajdzie bowiem w ciągu kilku dni czy tygodni pracownika z takim doświadczeniem jak my, który zgodzi się wykonywać tak wiele zadań za tę samą stawkę co my. Ten wniosek traktujemy jako swoją kartę przetargową.
Somatyzacja, czyli gdy stres powoduje dolegliwości fizyczne
Somatyzacja to sytuacja, w której trudne doświadczenia emocjonalne, rzutują na funkcjonowanie naszego organizmu. Np. perspektywa odbycia trudnej rozmowy z właścicielką mieszkania, która nie chce nam pokazać rachunku za prąd, sprawia, że boli nas brzuch i mamy biegunkę. W ten sposób psychika szuka ucieczki od tego, co nas przeraża.
Pierwotne i wtórne mechanizmy obronne psychiki
Jak wspominaliśmy na początku artykułu, wyróżniamy pierwotne i wtórne mechanizmy obronne psychiki. Pierwotne należą do tych mniej wyszukanych, bardziej zautomatyzowanych, a przez to też posiadających mniejszą wartość adaptacyjną. Zaliczamy do nich: idealizację, zaprzeczanie rzeczywistości, izolację. Z kolei wtórne mechanizmy obronne psychiki są bardziej różnorodne i pozwalają lepiej odnaleźć się we współczesnym świecie. Wśród nich należy wymienić: poczucie humoru, racjonalizację, odwrócenie rzeczywistości czy moralizację. Oba rodzaje mechanizmów obronnych są nam potrzebne, jednak na dłuższą metę lepiej sprawdzają się wtórne.
Magdalena Kukurowska
