Psychoterapia przebiega w wielu nurtach, które korzystają z odmiennych metod i narzędzi. Niektóre szkoły są ukierunkowane na wsparcie osoby, która doświadcza konkretnych problemów. Inne mają charakter bardziej uniwersalny. Na czym polega terapia ACT, o której ostatnio zrobiło się bardzo głośno? Komu może pomóc ta forma wsparcia psychologicznego? Jak długo trwa terapia akceptacji i zaangażowania? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.
Terapia behawioralna ACT
Terapia ACT jest stosunkowo młoda, ponieważ należy do trzeciej fali behawioryzmu. Współtworzył ją m.in. Steven Hayes. Sam nurt ma dość niejednorodny charakter i nieustannie się rozwija. Można w nim wyodrębnić kilka punktów wspólnych, które zostaną przybliżone w niniejszym tekście.
Jak terapia ACT definiuje zachowanie człowieka?
Terapia akceptacji i zaangażowania koncentruje się na zachowaniu człowieka, przy czym pod tym terminem rozumie się też myśli, wspomnienia i emocje. Osoby, które specjalizują się w tym nurcie, próbują ustalić, dlaczego postępujemy w określony sposób. Uważa się, że każda jednostka ludzka dąży do maksymalizacji przyjemności i minimalizacji cierpienia. Jeśli jakieś zachowanie przyczynia się do doświadczania bólu, w przyszłości będziemy go unikać. Np. jeśli mówienie prawdy w naszym domu spotyka się z karą, to zaczniemy wystrzegać się prawdomówności. Z kolei jeśli nasze otoczenie promuje dążenie do celu, to wynagradza naszą konsekwencję, przez co utwierdza nas w tej postawie.
Szkodliwe zachowania też mają swoje uzasadnienie
Specjaliści, dla których terapia ACT stanowi główny nurt pracy, podkreślają, że nawet zachowania postrzegane jako „patologiczne”, posiadają swoje głębokie uzasadnienie. Pełnią funkcję obronną lub pomagają zaspokoić ważna potrzebę. Np. ktoś, kto ciągle przerywa innym, próbuje w ten sposób walczyć o uwagę. Możliwe, że nie otrzymywał jej w domu rodzinnym, więc wypracował inne rozwiązanie. W dorosłym życiu okazuje się ono nieadaptacyjne, ponieważ ludzie nie lubią, gdy ktoś wchodzi im w słowo. Terapia ACT ma na celu dotrzeć do źródeł danego zachowania i pokazać, jak można osiągnąć dany cel w sposób akceptowalny społecznie.
Terapia akceptacji i zaangażowania – jak pogodzić się z cierpieniem?
Terapia akceptacji i zaangażowania zwraca uwagę na jeszcze jedną istotną kwestię. Współczesny świat dąży do minimalizacji cierpienia. Ból, którego czasem doświadczamy, traktuje się jako niepożądany. Wpływa to negatywnie na ludzi, którzy zwalczają go za wszelką cenę. Nie akceptują swojego cierpienia, przez co ból ulega nasileniu. Terapeuci ACT przekonują, że szczęśliwe życie nie jest wolne od wszelkich niedogodności. Nie da się funkcjonować, nie doświadczając cierpienia. Warto nauczyć się je akceptować i postępować zgodnie z wyznawanymi wartościami.
Rola wartości w psychoterapii ACT
Wartości ciężko zdefiniować, ponieważ nie zastanawiamy się nad nimi. Ponadto często przyswajamy cudze jako własne. Współczesny świat wysyła wiele komunikatów. Niektórzy deklarują, że ogromną wartość stanowi dla nich własne mieszkanie, dlatego ciężko na nie pracują. Nie analizują tego, czy dana potrzeba wypływa z ich wnętrza, czy stanowi efekt społecznej indoktrynacji. Niekiedy zdarza się, że człowiek nieświadomie przyswaja cudze wartości i dąży do nich, tracąc cenną energię. Droga do ich poznania jest długa i wymaga czasu. Doświadczając różnych rzeczy, możemy określić, co ma dla nas największe znaczenie. Czy rzeczywiście jest to własne mieszkanie, a może spokojne życie wolne od kredytu, które pozwala zmienić pracę, gdy pojawia się w niej toksyczna atmosfera.
Myśli to nie fakty – co mówi o nich psychoterapia ACT?
Terapia akceptacji i zaangażowania stara się przywrócić myślom ich rolę. Bardzo wiele osób ulega złudzeniu, że skoro jakaś idea powstała w ich głowie, to jest godna uwagi. Zwykło się postrzegać własne przemyślenia jako odkrywcze i bliskie prawdy, co prowadzi do wielu błędów poznawczych. Z kolei one stają się źródłem niepotrzebnego cierpienia. Warto uświadomić sobie, że myśli to tylko wyładowania elektryczne, jakie zachodzą w obrębie synaps. Mogą nieść ze sobą wartościowe informacje, ale często nie stoi za nimi głębsze uzasadnienie. Zdarza się, że nadinterpretowane rodzą silny lęk, który utrudnia normalne funkcjonowanie.
Jaką rolę odgrywa defuzja poznawcza w przywróceniu jakości życia?
Defuzja poznawcza stanowi cenne narzędzie, które wykorzystuje się w terapii ACT. Zauważono, że gdy jakaś myśl pojawia się w umyśle człowieka, ten bardzo często się z nią zlewa. Np. czekając na ważny zabieg, przychodzi mu do głowy, że coś pójdzie nie tak. Jeśli taka osoba za bardzo scali się z tą myślą, zacznie odczuwać narastający lęk. Niekiedy doświadczy nawet ataków paniki. Warto przywrócić właściwy porządek rzeczy i pamiętać, że myśl pojawia się cyklicznie, ale nie należy utożsamiać jej z faktem. Defuzja poznawcza pomaga wieść szczęśliwe życie, ponieważ dzięki niej można zdystansować się do wielu przerażających wizji, które mają dysfunkcyjny charakter.
Czym jest elastyczność psychologiczna i jak ją wzmocnić?
Terapia ACT ma na celu wzmocnić elastyczność psychologiczną pacjenta. Osoba, która zgłasza się z problemem, często cierpi, bo zachowuje się w sposób nasilający ból. Wiele zależy od tego, jak postrzega daną sytuację. Osoby, u których stwierdza się wysoką elastyczność psychologiczną, lepiej radzą sobie w konfrontacji z trudnościami. Nie uprawiają bowiem czarnowidztwa, lecz koncentrują się na faktach, które nie są myślami zalewającymi umysł. Co składa się na elastyczność psychologiczną? Zdaniem specjalistów tworzą ją takie składowe jak:
- uważność;
- zdystansowanie się do własnych myśli (defuzja poznawcza);
- zaakceptowanie własnych emocji, także tych nieprzyjemnych jak smutek czy żal;
- dostrzeżenie w sobie kontekstu;
- zdefiniowanie własnych wartości;
- aktywne dążenie do wartości.
Np. osoba, u której wykryto chorobę wymagającą leczenia, może pogrążyć się w depresji, ulegając złudzeniu, że nic dobrego już jej nie spotka. Traci wiarę w skuteczność leczenia, dostrzega wiele trudności, jakie może napotkać na swojej drodze. Zalewa ją coraz więcej czarnych myśli. Defuzja poznawcza pomaga się od nich odkleić. Uważność pozwala dostrzec, że za bardzo scaliliśmy się z jakąś myślą. Akceptując lęk przed nieznanym, możemy podnieść jakość swojego życia. Jeśli jako wartość zdefiniujemy własne zdrowie, będziemy do niego dążyć, poddając się leczeniu.
Ile trwa terapia ACT?
Osoby, które korzystają z profesjonalnego wsparcia psychologicznego, często zastanawiają się, jak długo będzie ono trwało. Terapia akceptacji i zaangażowania może zakończyć się bardzo szybko, jednak czasem wydłuża się do kilku lat. Wszystko zależy od tego, z jak sztywnymi przekonaniami boryka się dana osoba. Jeśli wykazuje pewną elastyczność psychologiczną, łatwiej nabierze dystansu do własnych myśli i spojrzy na problem z innej perspektywy. Kiedy jest sztywnie osadzona w regułach wyniesionych np. z domu rodzinnego, praca z terapeutą potrwa zdecydowanie dłużej.
