Osteoporoza jest układową chorobą szkieletu, dla której charakterystyczna jest utrata tkanki kostnej. W jej przebiegu gęstość kości maleje. Dodatkowo ich mikroarchitektura zostaje zaburzona. W efekcie kościec staje się łamliwy i podatny na uszkodzenia. Nie bez powodu osteoporoza jest nazywana cichą złodziejką kości. Schorzenie to bardzo długo nie daje żadnych objawów. Wielu pacjentów dowiaduje się o nim dopiero wtedy, gdy doświadczy złamania. Niestety, świadczy ono już o zaawansowanym stadium osteoporozy. Co może spowodować chorobę kości?
Osteoporoza uznana została przez Światową Organizację Zdrowia za chorobę cywilizacyjną. Ryzyko złamania osteoporotycznego u kobiety po 50. roku życia wynosi aż 40%. Wskaźnik ten u mężczyzn jest niższy i nie przekracza 13%. Szacuje się, że w Europie co 30 sekund następuje złamanie kości spowodowane jej zrzeszotnieniem. Dlatego tak istotna jest odpowiednia profilaktyka osteoporozy. Aby ją wprowadzić, należy poznać przyczyny tej groźnej choroby.
Osteoporoza – na czym polega?
Osteoporoza to choroba układu kostnego, dla której charakterystyczny jest zmniejszenie gęstości tkanki kostnej oraz zaburzenia jej mikroarchitektury. Kości chorego są podatne na uszkodzenia i złamania, które często stanowią pierwszy zauważalny objaw schorzenia. Stan, w którym masa kostna jest zbyt niska w stosunku do określonych dla danego wieku i płci norm, nazywamy osteopenią. Choć nie świadczy ona jeszcze o chorobie, może być sygnałem postępującej degeneracji tkanki kostnej. Około 80% przypadków osteoporozy wynika z przyczyn pierwotnych: niedoboru wapnia i witaminy D3 czy zaburzeń hormonalnych. Znacznie rzadziej rozpoznawana jest osteoporoza wtórna, która pojawia się w przebiegu innych chorób lub z powodu zażywania niektórych leków.
Osteoporoza – co może spowodować chorobę kości?
Osteoporoza pierwotna jest częstą przypadłością kobiet w okresie okołomenopauzalnym i osób w podeszłym wieku. U przekwitających pań zrzeszotnienie kości wynika z niedoboru żeńskich hormonów płciowych, które przestają być wydzielane przez jajniki. Estrogeny regulują gospodarkę wapniową organizmu, dlatego ich obniżone stężenie negatywnie wpływa na kościec. Osteoporoza starcza opiera się na zbyt małej podaży wapnia lub zaburzeniach jego wchłaniania w jelitach. Dolegliwości te są typowe dla starszych osób, które rezygnują z aktywności fizycznej oraz borykają się z problemami zdrowotnymi. Dodatkowo za niski jest u nich poziom witaminy D3. Związek ten odpowiada za przyswajalność wapnia w układzie pokarmowym. Produkowany jest w skórze pod wpływem promieni słonecznych, a konkretnie promieniowania UV. Brak ruchu na świeżym powietrzu, tak częsty u osób starszych, sprzyja niedoborom witaminy D i utracie tkanki kostnej. Osteoporoza pierwotna może pojawić się także u dzieci i młodzieży. Często wynika wtedy z niedoboru wapnia w diecie.
Przyczyny osteoporozy wtórnej
Osteoporoza wtórna pojawia się w przebiegu wielu innych schorzeń, które powodują zaburzenia wchłaniania wapnia. Na jej rozwój wpłynąć może cukrzyca, nadczynność przytarczyc i tarczycy, nieswoiste zapalenie jelit, mukowiscydoza i zapalenie wątroby. Zrzeszotnienie kości towarzyszy często także reumatoidalnemu zapaleniu stawów i białaczce szpikowej. Może być skutkiem przewlekłej niewydolności nerek czy gruźlicy kostno-stawowej. Jego przyczyną może być niedobór witaminy D, a nawet jadłowstręt psychiczny, czyli anoreksja. Utrata gęstości tkanki kostnej może być ubocznym skutkiem przyjmowania niektórych leków. Pod tym względem wyjątkowo negatywne działanie mają glikokortykosteroidy. Działają one przeciwzapalnie, dlatego wykorzystywane są w leczeniu astmy oskrzelowej, chorób nowotworowych czy schorzeń tkanki łącznej. Niestety, jednocześnie hamują one proces tworzenia kości oraz produkcję kolagenu. Niekorzystnie na kościec oddziałują także leki przeciwdrgawkowe, cytostatyki oraz napromienianie w terapii nowotworów.
Osteoporoza – czynniki ryzyka
Choć zrzeszotnienie kości może rozwinąć się u każdego, niektóre osoby są narażone na nie bardziej niż inne. Chorobie sprzyja palenie papierosów oraz częste spożywanie alkoholu. Wpływ na nią mają również predyspozycje genetyczne. Na osteoporozę często chorują osoby o szczupłej budowie ciała, szczególnie te z niedowagą. Wynika to z mniejszego obciążenia szkieletu, co nie pobudza tak silnie procesu kościotworzenia. Czynnikiem ryzyka jest też mała aktywność fizyczna i unikanie wychodzenia z domu, co sprzyja niedoborowi witaminy D. Proces utraty gęstości tkanki kostnej następuje również w wyniku długotrwałego unieruchomienia, na przykład po złamaniu. W takiej sytuacji osteoporoza może rozwinąć się nawet u dzieci i młodzieży. Na chorobę wpływają także zaburzenia hormonalne, a w szczególności niedobór estrogenów u kobiet.
Profilaktyka osteoporozy
Osteoporoza bardzo długo rozwija się bezobjawowo. Pierwsze symptomy, czyli złamania kości, świadczą już o zaawansowanym stadium choroby. Najczęściej złamaniom ulegają kręgi, które powodują bóle kręgosłupa, a także kości przedramienia i szyjka kości udowej. Ponieważ w podeszłym wieku uszkodzenia kośćca mogą prowadzić do kalectwa, a nawet zgonu, bardzo istotna jest profilaktyka osteoporozy. Zaleca się spożywanie dużej ilości wapnia, który obecny jest w mięsie, mleku, przetworach mlecznych, ciemnym pieczywie i kaszy gryczanej. Kluczową rolę we wchłanianiu tego ważnego makroelementu pełni witamina D3, dlatego konieczna jest codzienna ekspozycja na światło słoneczne. Warto pamiętać także o odpowiedniej ilości białka. Jest ono źródłem aminokwasów uczestniczących w transporcie wapnia przez ścianę jelita. W zapobieganiu osteoporozie konieczna jest też aktywność fizyczna, która zapewnia odpowiednie obciążenie szkieletu, co pobudza proces tworzenia kości.
Karolina Solga
